Πέμπτη 13 Δεκεμβρίου 2012

Φοβάμαι πως τίποτα, μα τίποτα πια δεν μας σώζει (Ανακαλύπτοντας ένα ξεχασμένο ποιητή)

Πριν από δύο-τρεις εβδομάδες ξέροντας την αδυναμία μου στα παλιά βιβλία και περιοδικά μια καλή και ψαγμένη φίλη (αν δεν ήταν ψαγμένη δεν θα ήταν φίλη μου) μου έκανε δώρο ένα ελαφρά ταλαιπωρημένο αντίτυπο. Ημερομηνία έκδοσης 1929. Τίτλος ''Ο παράφωνος αυλός''. Ποιητική συλλογή του Καίσαρα Εμμανουήλ. Η αλήθεια είναι ότι το έβαλα στην άκρη και σκόπευα να το διαβάσω κάποια στιγμή αργότερα. Πρώτον, γιατί η ποίηση δεν είναι το φόρτε μου (προτιμώ σαφώς τον πεζό λόγο ως αναγνώστης) και δεύτερον επειδή δεν είχα ξανακούσει τον Καίσαρα Εμμανουήλ (πόσα σημαντικά μας διαφεύγουν τελικά, ασθμαίνοντας στην καθημερινότητά μας για τα ασήμαντα)...
Τελικά, όταν αντιλήφθηκα ότι ο Καίσαρας Εμμανουήλ ανήκει στη λογοτεχνική γενιά του Μεσοπολέμου (χάρη στον υποτιμημένο -εκείνη την εποχή- Καραγάτση, τον Εμπειρίκο ή τον Πέτρο Πικρό, που η δουλειά του επανήλθε στο προσκήνιο χάρη στη συνολική αναδημοσίευση του έργου του από τις εκδόσεις Άγρα τα τελευταία χρόνια) που τη θεωρώ ότι σημαντικότερο παρήγαγε λογοτεχνικά αυτός ο τόπος αποφάσισα να το διαβάσω. Το τελείωσα χθες το βράδυ και θα το ξαναδιαβάσω το Σαββατοκύριακο. Ποτέ δεν περίμενα μια συλλογή ποιημάτων δημοσιευμένη πριν από ένα αιώνα θα με άγγιζε τόσο πολύ.
 Ψάχνοντας περισσότερα στοιχεία για τον Καίσαρα Εμμανουήλ ανακάλυψα ότι σε αυτόν απευθύνεται ο Καββαδίας στο ποιήμα του ''Γράμμα σε ένα ποιητή'' (ο πλήρης τίτλος του είναι Γράμμα στον ποιητή Καίσαρα Εμμανουήλ) από το οποίο προέκυψε η δημιουργία-διασκευή ενός εκ των καλύτερων ελληνικών τραγουδιών (στην προσωπική μου play list) από τον εξαιρετικά σεμνό Θεσσαλονικιό τραγουδοποιό Δημήτρη Ζερβουδάκη. Το συγκεκριμένο τραγούδι μου έχει κάνει καλή παρέα σε διάφορα μοναχικά ταξίδια και αποδράσεις αλλά ποτέ δεν είχα ψάξει την ιστορία που κρύβεται πίσω του..
 Τον στίχο ''Φοβάμαι πως τίποτα, μα τίποτα πια δεν μας σώζει'' τον πρόσθεσα και στις επικεφαλίδες του μπλογκ. Απόλυτα αντιπροσωπευτικός των ημερών που ζούμε. Μάλιστα, η φράση αυτή κρύβει και ένα αστικό μύθο. Λέγεται ότι ήταν το αντίο του ποιητή που άφησε σε χειρόγραφο σημείωμα στο γραφείο του καπνίζοντας το τελευταίο του Κάμελ τσιγάρο, λίγο πριν αυτοκτονήσει και η ''είδηση'' του χαμού του ενέπνευσε τον Καββαδία που ξεκινάει γράφοντας ''Γνωρίζω εγώ κάτι Καίσαρ που μπορούσε να σας σώσει''. Η πατρότητα της φράσης ανήκει όντως στον Καίσαρα Εμμανουήλ αλλά ουδέποτε αυτοκτόνησε. Πέθανε το 1970 κτυπημένος από τον διαβήτη σε ηλικία 68 ετών.

Με ένα παράλληλο τρόπο (από το επίσης συγκλονιστικό ''Υπόγειο'' των Κατσιμιχαίων) είχα μάθει πολλά χρόνια πριν (στα μέσα της δεκαετίας του '80) μια άλλη ποιήτρια της ίδιας εποχής, την εξαιρετικά ευαίσθητη Ρίτα Μπούμη-Παπά.
Φυσικά, για να επιστρέψω στο ''Γράμμα σε ένα ποιητή'' οι στίχοι του Καββαδία είναι εντελώς διαφορετικοί και μάλιστα απευθύνεται στον Καίσαρα Εμμανουήλ στον πληθυντικό! Τους αντέγραψα για να γίνει και μια μικρή σύγκριση με όσους έχουν ακούσει τη μελοποιημένη εκδοχή του Ζερβουδάκη.

Ξέρω εγώ κάτι που μπορούσε, Καίσαρ, να σας σώσει.

Κάτι που πάντα βρίσκεται σ' αιώνια εναλλαγή,

κάτι που σχίζει τις θολές γραμμές των οριζόντων,

και ταξιδεύει αδιάκοπα την ατέλειωτη γη.

Κάτι που θα 'κανε γοργά να φύγει το κοράκι,

που του γραφείου σας πάντοτε σκεπάζει τα χαρτιά.

να φύγει κρώζοντας βραχνά, χτυπώντας τα φτερά του,

προς κάποιαν ακατοίκητη κοιλάδα του Νοτιά.

Κάτι που θα' κανε τα υγρά, παράδοξά σας μάτια,

που αβρές μαθήτριες τ' αγαπούν και σιωπηροί ποιηταί,

χαρούμενα και προσδοκία γεμάτα να γελάσουν

με κάποιο τρόπο που, ως λεν, δε γέλασαν ποτέ.

Γνωρίζω κάτι, που μπορούσε, βέβαια, να σας σώσει.

Εγώ που δε σας γνώρισα ποτέ ...; Σκεφτήτε ...; Εγώ.

Ένα καράβι ...; Να σας πάρει, Καίσαρ ...; Να μας πάρει ...;

Ένα καράβι, που πολύ μακριά θα τ' οδηγώ.

Μιά μέρα χειμωνιάτικη θα φεύγαμε.

Τα ρυμουλκά περνώντας θα σφυρίζαν,

τα βρωμερά νερά η βροχή θα ράντιζε,

κι' οι γερανοί στους ντόκους θα γυρίζαν.

Οι πολιτείες ξένες θα μας δέχονταν,

οι πολιτείες οι πιό απομακρυσμένες

κι' εγώ σ' αυτές αβρά θα σας εσύσταινα

σαν σε παλιές, θερμές μου αγαπημένες.

Τα βράδια, βάρδια κάνοντας, θα λέγαμε

παράξενες στη γέφυρα ιστορίες,

γιά τους αστερισμούς ή γιά τα κύματα

γιά τους καιρούς, τις άπνοιες, τις πορείες.

Όταν πυκνή ομίχλη θα μας σκέπαζε,

τους φάρους θε ν' ακούγαμε να κλαίνε

και τα καράβια αθέατα θα τ' ακούγαμε,

περνώντας να σφυρίζουν και να πλένε.

Μακριά, πολύ μακριά να ταξιδεύουμε,

κι' ο ήλιος πάντα μόνους να μας βρίσκει.

εσείς τσιγάρα «Κάμελ» να καπνίζετε,

κι εγώ σε μια γωνιά να πίνω ουϊσκυ.

Και μιά γριά στο Αννάμ, κεντήστρα στίγματος,

μιά γριά σ' ένα πολύβουο καφενείο

μιά αιμάσσουσα καρδιά θα μου στιγμάτιζε,

κι' ένα γυμνό, στο στήθος σας, κρανίο.

Και μιά βραδιά στη Μπούρμα, ή στη Μπατάβια

στα μάτια μιάς Ινδής που θα χορέψει

γυμνή στα δεκαεφτά στιλέτα ανάμεσα,

θα δήτε ίσως τη Γκρέτα να επιστρέψει.

Καίσαρ, από ένα θάνατο σε κάμαρα,

κι' από ένα χωμάτινο πεζό μνήμα,

δε θα 'ναι ποιητικώτερο και πι' όμορφο,

ο διάφεγγος βυθός και τ' άγριο κύμα;

Λόγια μεγάλα, ποιητικά, ανεκτέλεστα,

λόγια κοινά, κενά, «καπνός κι αθάλη»,

που ίσως διαβάζοντας τα να με οικτείρετε,

γελώντας και κουνώντας το κεφάλι.

Η μόνη μου παράκληση όμως θα 'τανε,

τους στίχους μου να μην ειρωνευθήτε.

Κι' όπως εγώ για έν' αδερφό εδεήθηκα,

για έναν τρελόν εσείς προσευχηθήτε.

Αυτούς τους στίχους μαζί με το Υπόγειο των Κατσιμιχαίων, την Πρέβεζα του Καρυωτάκη, τον Σταυρό του Νότου (σε όποια εκδοχή του Θάνου Μικρούτσικου σας αρέσει, αλλά απαραιτήτως με τη συγκλονιστική φωνή του Γιάννη Κούτρα) τους θεωρώ ότι καλύτερο μελοποιήθηκε για λογαριασμό της ελληνικής ροκ και έντεχνης σκηνής. Επίσης, στην ίδια κατηγορία συμπεριλαμβάνω και 2-3 ακόμη λιγότερο γνωστά τραγούδια όπως τα Ανδρείκελα (Υπόγεια ρεύματα, στίχοι Καρυωτάκη) και το ''Θα πεθάνω ένα πένθιμο του φθινοπώρου δείλι'' (Διάφανα Κρίνα, στίχοι του Κώστα Ουράνη). Για όποιον δεν έχει ακούσει τα δύο τελευταία τα σχετικά βιντεάκια μαζί με ένα παλαιότερο live του Ζερβουδάκη στην Πρέβεζα.... Νομίζω ότι οι στίχοι του Καρυωτάκη στα Ανδρείκελα μπορούσαν να έχουν γραφτεί και... χθες και να περιγράφουν την πραγματικότητά της χώρας μας ή να λειτουργούσαν σαν τον απόλυτο ύμνο αφύπνισης μας...







Υ.Γ. Ξέρω ότι οι περισσότεροι μπαίνουν σε αυτό το μπλογκ για να διαβάσουν ειδήσεις και παρασκήνια και δεν παύει να είναι ένας χώρος επικοινωνίας του περιοδικού. Κάνω κέφι όμως μερικές ''μικρές νοθείες'' και καταχρήσεις από καιρό σε καιρό για να γράφω για πράγματα που μου αρέσουν. Και αυτό όσο και αν δεν αρέσει σε ορισμένους δεν έχω σκοπό να το αλλάξω ο κόσμος να χαλάσει... Οταν θα έχω ανάλογη διάθεση θα σας γράψω για την πιο ωραία ''άγνωστη'' και παραγνωρισμένη ελληνική γυναικεία φωνή.


9 σχόλια:

  1. Αν δεν το έχεις ακούσει, άκου και τον θίασο απο Μάλαμα.. Λιγότερο ποιητικό αλλά εξίσου επίκαιρο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Όντως εξαιρετικά και τα 2 τραγούδια/ποιήματα από Υπόγεια Ρεύματα (πολύ υποτιμημένο συγκρότημα κατά τη γνώμη μου) και Διάφανα Κρίνα (που αποδεικνύουν τακτικά την ευαισθησία τους στους Έλληνες ποιητές και έχουν πολλά περισσότερα διαμαντάκια από το "Μέρες Αργίας").

    Αλλά θα μου επιτρέψεις να προσθέσω στη λίστα σου τις "Γραμμές Των Οριζόντων", όπου οι ερμηνείες των Κατσιμιχαίων στα "Λύχνος Του Αλλαδίνου" (κυρίως), "Θεσσαλονίκη" και "Ο Πιλότος Nagel", καθώς και οι ερμηνείες του Παπακωνσταντίνου στο "William George Allum" και φυσικά του Θάνου στους "7 Νάνους" στέκονται ΙΣΑΞΙΑ δίπλα στον αυθεντικό "Σταυρό Του Νότου".
    (Τώρα για την επιλογή του Νταλάρα να τραγουδήσει τη "Γυναίκα" ας μην το σχολιάσουμε καλύτερα...)

    Επίσης στις καλύτερες μελοποιήσεις της ελληνικής μουσικής σκηνής θα πρέπει να τοποθετηθούν η "Μπαλάντα Του Κυρ-Μέντιου" του Κώστα Βάρναλη, αλλά και το ανατριχιαστικό "Άννα Μην Κλαις" του μεγάλου Bertolt Brecht σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου.

    Τέλος, ο Χάρης και ο Πάνος Κατσιμίχας φροντίζουν σε κάθε ευκαιρία να μας υπενθυμίζουν την αγάπη τους για τους Έλληνες ποιητές.
    Εκτός από το "Υπόγειο" που ανέφερες, αλλά και το πολύ δημοφιλές "Του Έρωτα", κορυφαίες στιγμές (τόσο της δικής τους όσο και της ελληνικής δισκογραφίας συνολικά) αποτελούν τα 2 συγκλονιστικά τραγούδια (από τον δίσκο "Της Αγάπης Μαχαιριά" του 1994) που ακολουθούν, σε ποίηση Λένας Παππά:

    "Το Δωμάτιο"
    http://www.youtube.com/watch?v=1VLxqQ3zVtk

    "Παλιά Καλοκαίρια"
    http://www.youtube.com/watch?v=KyN2Lx4Scbs

    Από τους πιο όμορφους στίχους που έχουν γραφτεί ποτέ...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Κουρούνα ξέρεις τι μου κάνει εντύπωση;; Πριν λίγους μήνες κάποιοι κάνανε παράπονα επειδή στο μπλογκ ήταν ελεύθερα τα σχόλια και μπορούσε ο καθένας να σχολιάζει κάθε τρεις και λίγο ανώνυμα. Με αφορμή αυτό, έβαλες κάποιους περιορισμούς στα σχόλια, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τέτοια φαινόμενα. Το ωραίο είναι ότι μαζί εξαφανίστηκαν και αυτοί που κάνανε τα παράπονα..χαχαχα.
    Τελοσπάντων το σχόλιο μου είναι άσχετο με το post απλά θεώρησα ότι ήταν η πιο χαλαρή στιγμή να το σχολιάσω.

    Takis N.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ωραία ανάρτηση.Μια απορία που είχα πάντα,ποιά είναι αυτή η Γκρέτα;Παλιά αγαπημένη;Ο πληθυντικός είναι φοβερός...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Μια και το ριξαμε στην κουλτουρα να μην ξεχασουμε 2 ακομα κομματια απο τα παρα πολλα που ερχονται στο μυαλο μου ως μελοποιησεις: Το "εμβατηριο πενθιμο και κατακορυφο" απο Μωρα στην Φωτια και το "Εμενα οι φιλοι μου" απο Magic De Spell. Τσεκαρετε επισης και τους Γκετο (αδικοχαμενοι, αλλα στην χωρα που εκαναν καριερα οι Πυξ Λαξ δεν περιμενω και τιποτα καλυτερο), και κλεινω με μια αφιερωσουλα απο τους γκαζιαρηδες πλην μερακληδες Τσαπανα Ρεηβ. Διοτι και εμεις οι καφροι εχουμε καρδουλα, μην βλεπετε που ρευομαστε για να καλυψουμε τον χτυπο της. Ειμεθα ντροπαλοι.

    http://www.youtube.com/watch?v=4xb10nbcmNU
    http://www.youtube.com/watch?v=s-1twb1bQpQ
    http://www.youtube.com/watch?v=ueeKmKS7cFQ
    http://www.youtube.com/watch?v=LkDgYpb8cuI

    Στα 4 το ενα δωρο: http://www.youtube.com/watch?v=UL7aqBL8Kv8

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. @Κρεμμυδοινέζ
    Αν το ψάξεις λίγο θα βγάλεις το συμπέρασμα ότι αναφέρεται στη Γκρέτα Γκάρμπι. Αυτό πιστεύει ο περισσότερος κόσμος. Αν διαβάσεις Καββαδία θα βρεις εύκολα τη σωστή απάντηση. ''Θεία Γκρέτα'' έλεγε τον ασύρματό του. Νομίζω ότι μεταφορικά σε αυτό τον στίχο εννοεί τον ίδιο του τον εαυτό επειδή όλοι ξέρουν πόσο ταυτισμένος ήταν με τον ασύρματό του, τη μόνιμη συντροφιά στα ταξίδια του. Αλλά αυτή την ερμηνεία μην την πιστεύεις εύκολα είναι αυθαίρετυη. Ποτέ δεν ξέρεις τι εννοεί αληθινά ένας ποιητής ή ένας συγγραφέας. Το ξέρει μόνο ο ίδιος. Αυτό στο λέω με μεγάλη σιγουριά ύστερα από ατελείωτα βράδια με καπνούς, ξύδια και κουβεντολόι με διάφορους τέτοιους τύπους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ευχαριστώ κουρούνα.Δεν είμαι θαυμαστής της ποιήσης γενικότερα(μεγάλος τεμπέλης) αλλά σίγουρα θα την ψάξω για τον Εμμανουήλ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Godfather
    Εκανα ότι μπορούσα καλύτερο για το θέμα των σχολίων προσπαθώντας να μην αφήσω κανένα παραπονεμένο αλλά και να προστατεύσω το μπλογκ. Στο χέρι του καθενός είναι αν θα σχολιάσει ή όχι. Πάντως και μένα μου κάνει εντύπωση αλλά δεν μπαίνω στη λογική να με απασχολήσει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Είχα ακούσει πως το ποίημα του Καββαδία ήταν απάντηση σε συγκεκριμένο ποίημα του Εμμανουήλ. Κατά καιρούς ψάχνω αυτό το ποίημα, όπως και σήμερα και έτσι βρέθηκα εδώ.
    Ξέρει λοιπόν κάποιος αν η φράση του Εμμανουήλ "Φοβάμαι πως τίποτα, μα τίποτα πια δεν μας σώζει" σε ποιο κείμενο ή ποιημά του βρίσκεται;
    Μήπως είναι γραμμένη κάπου στα ποιήματα του "παράφωνου αυλού'';
    Θα ήθελα πολύ την διαβάσω μέσα σε γραπτό του Εμμανουήλ. Ίσως το γραπτό από όπου συνάντησε την φράση και ο Καββαδίας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή